UMOWA O ŚWIADCZENIE NA RZECZ OSOBY TRZECIEJ – art. 393 k.c.

§ 1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.

§ 2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać.

§ 3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.

Omawiana umowa nie jest samoistna, stanowi tzw. pactum, stąd nazywana jest także pactum in favorem tertii. Modyfikuje ona Innu stosunek prawny, który powstał wskutek innego zdarzenia prawnego.

Ten kontrakt jest zawierany z inicjatywy wierzyciela, który jest jednocześnie uprawniony wobec dłużnika i zobowiązany wobec osoby trzeciej. Dłużnik zobowiązuje się, że będzie świadczył na rzecz osoby trzeciej. Na mocy tej umowy wierzyciel jest zwany zastrzegającym, a dłużnik przyrzekającym.

Umowa ta ma dwa warianty:

- może być właściwa i wtedy osoba trzecia jest uprawniona do żądania we własnym imieniu i bezpośrednio od dłużnika określonego świadczenia;

- niewłaściwa – osoba trzecia nie ma powyższego uprawnienia, nie może wystosować stosownego roszczenia wobec dłużnika. Będzie ona posiadała tylko upoważnienie do odbioru świadczenia.

W literaturze przyjmuje się, że art. 393 k.c. stanowi regułę interpretacyjną, że w razie braku wyraźnego zastrzeżenia, że umowa jest niewłaściwa lub zupełnego braku scharakteryzowania typu tej umowy, zawarta umowa będzie uważana za właściwą.

Odbiór świadczenia przez tertiusa, gasi dwa stosunki prawne: między dłużnikiem a wierzycielem oraz między wierzycielem a osobą trzecią. Wobec takiego stanu rzeczy wyróżnia się trzy stosunki prawne w tym układzie:

-  Stosunek pokrycia – pierwotny stosunek prawny (między dłużnikiem a wierzycielem), wzbogacony o pactum,

- Stosunek zapłaty – wykonania świadczenia przez dłużnika wobec tertiusa,w razie umowy właściwej wyraża również roszczenie do    dłużnika o spełnienie świadczenia,

-  Stosunek waluty – motyw sprawczy, causa tego pactum.

Sytuacja dłużnika nie może się pogorszyć. Dlatego też dłużnik może wykorzystać zarzuty osobiste przysługujące mu względem osoby trzeciej (np. potrącenie).

Pozycja prawna tertiusa jest również specyficzna. Nie jest potrzebna jego zgoda na zastrzeżenie omawianej instytucji (ponieważ nie jest on jej stroną), lecz od jego oświadczenia woli zależy, czy umowa dojdzie do skutku. Osoba trzecia bezpośrednio nabywa bowiem na swoją korzyść prawo, lecz nie ma ono charakteru definitywnego. Dopiero złożenie oświadczenia woli, że chce ona z dokonanego na jej korzyść zastrzeżenia skorzystać, powoduje ostateczny skutek. Oświadczenie może być złożone w dowolnej formie, chyba że sama umowa zasadnicza przewiduje obowiązek zachowania formy szczególnej. Do czasu złożenia oświadczenia woli, pactum z art. 393 k.c. można zmienić lub odwołać. Zastrzeżenie świadczenia na rzecz osoby trzeciej, która je przyjęła, pozbawia wierzyciela możliwości domagania się tego świadczenia na swoją rzecz.

Umowa ta, ze względu na swoje skutki, jest często stosowana w obrocie, gdyż go znacznie upraszcza. Z tego względu nie wolno domniemywać istnienia tego pactum.

Często jest ona także utożsamiana z umową przekazu z art. 921¹ k.c.: Kto przekazuje drugiemu (odbiorcy przekazu) świadczenie osoby trzeciej (przekazanego), upoważnia tym samym odbiorcę przekazu do przyjęcia, a przekazanego do spełnienia świadczenia na rachunek przekazującego. Oświadczenie przekazującego upoważnia przekazanego do spełnienia świadczenia na rzecz odbiorcy przekazu oraz upoważnia odbiorcę przekazu do odbioru tego świadczenia.