Na co dzień spotykamy się ze stowarzyszeniami o różnorakim charakterze. Niektóre gromadzą miłośników jakiegoś hobby, jedne mają charakter czysto charytatywny, a pozycja innych jest zupełnie wyjątkowa ponieważ na mocy przepisów ustawowych wspierają władze państwowe (np. Polski Czerwony Krzyż) czy wręcz wykonują zadania o charakterze publicznym (np. Polski Związek Wędkarski). To niewątpliwie jedna z najciekawszych konstrukcji prawnych i warto przyjrzeć się jej bliżej.

Charakterystyka ogólna

Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych. Najczęściej w doktrynie wyróżnia się jego dwa rodzaje: stowarzyszenia i stowarzyszenia zwykłe. Kryterium tego podziału jest posiadanie (stowarzyszenie) lub nie (stowarzyszenie zwykłe) osobowości prawnej a w konsekwencji możliwość np. prowadzenia działalności gospodarczej, zrzeszania osób prawnych lub przyjmowania spadków. Spotkać możemy jednak i inne rozróżnienie zgodnie z którym mamy: stowarzyszenia zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym, stowarzyszenia zwykłe, stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego, związki stowarzyszeń zarejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądowym oraz stowarzyszenia kultury fizycznej (kluby sportowe, uczniowskie kluby sportowe). Rozdział ten ze względu na skomplikowany i niejednorodny wyznacznik pozostawić należy jednak poza ramami tej publikacji.

Tworzenie stowarzyszenia

Do założenia stowarzyszenia potrzeba minimum 15 osób które uchwalą statut i wybiorą komitet założycielski.

Statut powinien określać w szczególności:

1) nazwę stowarzyszenia, odróżniającą je od innych stowarzyszeń, organizacji i instytucji,

2) teren działania i siedzibę stowarzyszenia,

3) cele i sposoby ich realizacji,

4) sposób nabywania i utraty członkostwa, przyczyny utraty członkostwa oraz prawa i obowiązki członków,

5) władze stowarzyszenia, tryb dokonywania ich wyboru, uzupełniania składu oraz ich kompetencje,

6) sposób reprezentowania stowarzyszenia oraz zaciągania zobowiązań majątkowych, a także warunki ważności jego uchwał,

7) sposób uzyskiwania środków finansowych oraz ustanawiania składek członkowskich,

8) zasady dokonywania zmian statutu,

9) sposób rozwiązania się stowarzyszenia

Prócz tego, jeśli stowarzyszenie zamierza tworzyć terenowe jednostki organizacyjne musi określić ich strukturę organizacyjną wraz z zasadami tworzenia.

Komitet założycielski składa do sądu rejestrowego wniosek o rejestrację wraz ze statutem, listą założycieli, zawierającą imiona i nazwiska, datę i miejsce urodzenia, miejsce zamieszkania oraz własnoręczne podpisy założycieli, protokół z wyboru komitetu założycielskiego, a także informację o adresie tymczasowej siedziby stowarzyszenia.

Sąd rozpatrując wniosek powinien uczynić to niezwłocznie, a rozstrzygnięcie (postanowieniem) powinno nastąpić najpóźniej po trzech miesiącach od dnia jego złożenia. Jeśli okaże się to niezbędne wyznaczone zostaną posiedzenia wyjaśniające. Po stwierdzeniu, że statut jest zgodny z przepisami prawa oraz założyciele spełniają wymogi ustawowe (pełna zdolność do czynności prawnych lub w razie jej braku sprostanie wymogom określonym w ustawie, pełnia praw publicznych, obywatelstwo polskie) stowarzyszenie jest wpisywane do KRS i od tej chwili uzyskuje osobowość prawną.

Funkcjonowanie stowarzyszenia

Do obligatoryjnych organów stowarzyszenia należą: walne zebranie (walne zebranie delegatów), organ kontroli i zarząd.

Na walne zebranie składają się wszyscy członkowie stowarzyszenia. To najwyższy, kolegialny podejmujący decyzję w formie uchwał przy uwzględnieniu zasady majoryzacji (decyzje podejmuje się większością głosów). Przysługują mu nie tylko kompetencje przewidziane w statucie, ale również wszystkie inne, niezastrzeżone dla pozostałych (domniemanie kompetencji).

Walne zebranie może zostać zastąpione zebraniem delegatów lub walnym zebraniem delegatów. W tym pierwszym przypadku chodzi o jednorazowe, doraźne zastąpienie, w drugim natomiast ma ono już charakter stały i bardzo często występuje w stowarzyszeniach mających dużą liczbę członków.

Szczegółowe kompetencje organu kontroli również należą do materii statutu. Konkretna jego nazwa (np. rada rewizyjna, komisja nadzorcza etc.) jest nieistotna. Ważne by dokonywał on tzw. kontroli wewnętrznej polegającej na wglądzie do działalności stowarzyszenia.

Zarząd kieruje stowarzyszeniem i reprezentuje je na zewnątrz. Nie korzysta on z domniemania kompetencji.

Czy warto?

W przeciwieństwie do fundacji substratem stowarzyszenia są członkowie, a nie majątek. Ta forma jest więc przeznaczona dla ludzi którzy chcą bardziej „coś zrobić” niż „coś wspomóc”. Swoistą „akademią” może się dla nich okazać stowarzyszenie zwykłe, do którego założenia potrzeba jedynie uchwalenia regulaminu przez 3 osoby i zgłoszenia tego faktu do organu nadzorującego – najczęściej wydziału spraw obywatelskich w starostwie powiatowym lub urzędu prezydenta miasta.

Stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą według zasad ogólnych z zachowaniem jednak zasady, że przynoszone dochody służyć mogą jedynie realizacji celów statutowych. Co więcej istnieje możliwość powierzenia tego zajęcia tylko jego wyodrębnionej części (np. specjalnie powołanemu organowi lub określonemu oddziałowi terenowemu).