Za pierwowzór współczesnego kształtu instytucji arbitrażu należy uznać podwójne przyrzeczenie, znane już w prawie rzymskim jako compromissum. Na terenie Polski najwcześniejszą formą było „jednanie”. Jednak to początek XX wieku postrzegany jest jako przyśpieszony rozwój stosunków handlowych i co się z tym wiąże z gwałtownym wzrostem roli arbitrażu.

Istota zapisu na sąd polubowny oparta została na autonomii woli stron, która może być ujawniona w odrębnej umowie o poddanie pod rozstrzygnięcie sądu polubownego sporu już wynikłego albo takiego, który może zaistnieć. Istnieje również możliwość umieszczenia zapisu w formie klauzuli w umowie, która reguluje podstawowy stosunek prawny między stronami. Warto zauważyć, że klauzula ta zachowuje swój odrębny charakter i tym samym „ nie dzieli losu umowy głównej”.

Zapis łączy w sobie cechy umowy z dziedziny prawa zobowiązań, ale jednocześnie należy uznać, że ze względu na skutki procesowe jakie zapis wywołuje, może zostać zaliczony do czynności procesowych. Zapis na sąd polubowny podlega zarówno przepisom kodeksu cywilnego, tytułem przykładu: w zakresie pełnomocnictwa, wad oświadczeń woli a także przepisom kodeksu postępowania cywilnego, np. dotyczącym przedmiotu zapisu. Za materialnoprawnym charakterem zapisu przemawiają przede wszystkim argumenty takie jak fakt, że strony umowy zapisu nie są stronami procesowymi (do czasu wytoczenia powództwa). Co więcej zapis nie wywołuje skutku w postaci uchylenia właściwości sądu państwowego do rozstrzygnięcia sporu w sposób ostateczny. W ramach autonomii woli strony mają prawo zgodnie zrezygnować z polubownego załatwienia sprawy.

Czy zapis na sąd polubowny może przerwać bieg przedawnienia? Koniecznym warunkiem przerwania biegu przedawnienia jest wszczęcie postępowania. W przypadku stałego sądu polubownego za moment wszczęcia postępowania należy uznać skuteczne wniesienie pozwu. Według S. Dalki w przypadku sądu powołanego ad hoc wniosek w przedmiocie wyznaczenia arbitra nie przerywa biegu przedawnienia, chyba że powód wyznaczy arbitra i wezwie do tego pozwanego oraz złoży pozew w ręce arbitra.

Sąd ocenia zdolność stron według prawa jakie odnosi się do nich, a istnienie i ważność umowy według prawa jakie zostało wybrane przez strony, a w braku takiego wyboru według prawa państwa w którym orzeczenie arbitrażowe zapadło, a także w przedmiocie ustalenia ważności umowy o arbitraż pod względem formy według przepisów konwencji nowojorskiej. Ujednoliceniu prawa w zakresie sądownictwa polubownego służy ustawa modelowa, która została opracowana przez UNCITRAL. Zamieszczono w niej wskazówki służące ocenie ważności umowy arbitrażowej.