Tryb i procedura nowelizacji Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 roku uregulowana została w rozdziale XII (art. 235) tego aktu prawnego i jego zapis nie budziłby kontrowersji, gdyby nie fakt, iż do tej pory jednoznacznie nie ustalono, czy artykuł ten odnosi się jedynie do częściowej, czy także całkowitej zmiany ustawy zasadniczej. Zagadnienie to budzi kontrowersje, a opinie prezentowane przez doktrynę są podzielone.

2 kwietnia br. obchodziliśmy piętnastolecie uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i wydarzenie to, przez jednych zauważone, przez innych uznane za mało istotne, skłania do refleksji nad klarownością jej tekstu i rozwiązań prawnych tamże zawartych. Projektów nowelizacji konstytucji w ciągu ostatnich kadencji Sejmu i Senatu było bardzo wiele, nie tylko zresztą wychodzących od posłów czy Senatu jako całości, ale i od Prezydenta RP (przykładem czego może być proponowana nowelizacja z dnia 12 listopada 2010 roku; jej projekt zakładał dodanie do tekstu konstytucji nowego rozdziału, Xa, zatytułowanego „Członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej”). Jak jednak powszechnie wiadomo, do tej pory doszło do jedynie dwóch nowelizacji: jednej w 2006 roku, zmieniającej art. 55 oraz drugiej, w 2009 roku, uchwalonej w sprawie art. 99 ustawy zasadniczej. Jak widać, ciężko jest uzyskać konsensus w sprawie ustawy nowelizującej ustawę zasadniczą i ciężko dokonać jakichkolwiek zmian, co uznać można jednak za stan pożądany, po to właśnie funkcjonuje utrudniony, sztywny tryb zmiany konstytucji.

W praktyce prawniczej często używa się tych dwóch pojęć zamiennie: nowelizacja i zmiana. Jak należy przypuszczać, jest to wynik pewnej nieścisłości legislacyjnej, której dopuścił się ustrojodawca; nie jest bowiem jasne, czy art. 235 konstytucji należy stosować tylko w przypadku procedury rozpatrywania projektów ustaw nowelizujących konstytucję, czy także w przypadku jej całkowitej zmiany, krótko mówiąc, zastąpienia jej inną ustawą zasadniczą. Problem ten dostrzega dr hab. prof. Uniwersytetu Gdańskiego Andrzej Szmyt (wątpliwość tą zawarł w referacie wygłoszonym na 51. Ogólnopolskim Zjeździe Katedr i Zakładów Prawa Konstytucyjnego) [1]. Z kolei prof. dr hab. Piotr Winczorek nie widzi potrzeby nowelizacji konstytucji (a więc i w sprawie zmiany kontrowersyjnego rozdziału XII), poza materią odnoszącą się do relacji Polska – Unia Europejska, a zatem wpisując się niejako w nurt zaproponowany w listopadzie 2010 roku w projekcie prezydenckim nowelizacji ustawy zasadniczej [2].

Rozważanie de lege lata zaistniałego problemu skłania do zupełnie prozaicznego domniemania, iż z powodu braku innych uregulowań do zmiany konstytucji dotychczasowej na nową powinno zastosować się procedurę z art. 235. Rozwiązaniem owej nieścisłości interpretacyjnej zdaje się być jedynie nowelizacja konstytucji w przedmiocie niejasnego art. 235 tak, aby jednoznacznie wskazać, czy odnosi się on także do całkowitej zmiany konstytucji, a jeśli nie - zaproponować nowe rozstrzygnięcia prawne odnoszące się właśnie do zmiany całkowitej. Problem ten jednak w stanie obecnym wydaje się być tylko teoretyczny, nie odnajduje więc zainteresowania wśród parlamentarzystów ani Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej. Prawdopodobnie zatem, dopóki nie zajdzie pilna potrzeba wymiany całej konstytucji na nową, co wydaje się w obecnym stanie faktycznym i politycznym dość abstrakcyjne i raczej nieuzasadnione, nie dojdzie do rozstrzygnięcia omawianej kwestii, a osobom zainteresowanym tym aspektem ustroju państwa pozostaje studiowanie poglądów i rozważanie argumentów „za” i „przeciw”, prezentowanych przez polskich konstytucjonalistów.