Instytucja świadka koronnego ma swoje korzenie w anglosaskim systemie procesu karnego. Jest jednak stosowana w przypadku określonego przez ustawę katalogu przestępstw także w krajach kontynentu europejskiego.

Jej podstawę stanowią koncesje udzielane ze strony państwa przestępcy, który w zamian za możliwość bezkarności bądź złagodzenia kary za popełniony przez siebie czyn, wyjawia informacje o czynach przestępnych innych osób. Założeniem tej instytucji jest złamanie solidarności przestępczej w przypadku najpoważniejszych przestępstw, a w szczególności przestępczości zorganizowanej oraz zapobieżenie dalszym przestępstwom.

Do polskiego systemu karnego instytucja ta trafiła na mocy ustawy o świadku koronnym z dnia 25 czerwca 1997r., która była kilkakrotnie nowelizowana.

Warto wskazać, że wskutek nowelizacji ustawy o świadku koronnym dokonanej ustawą z dnia 22 lipca 2006r. świadkiem koronnym może być także osoba, która zakładała zorganizowaną grupę albo związek mający na celu popełnianie przestępstw.

O uznaniu sprawcy przestępstwa za świadka koronnego decydują prokurator i sąd okręgowy. Warunkiem uznania przez organy procesowe sprawcy przestępstwa za świadka koronnego jest uprzednie spełnienie przez niego określonych wymogów, które muszą być spełnione łącznie:

- przekazanie organowi prowadzącemu postępowanie informacji, które mogą przyczynić się do ujawnienia przestępstwa i wykrycia pozostałych sprawców lub zapobieżenia dalszym przestępstwom oraz wyjaśnienia wszelkich jego okoliczności,

- ujawnienie majątku swojego oraz znanego mu majątku pozostałych sprawców przestępstwa,

- możliwości zobowiązania się sprawcy do zwrotu korzyści majątkowych odniesionych z przestępstwa oraz naprawienia wyrządzonej szkody.

Świadek koronny nie podlega karze za przestępstwo, w którym uczestniczył, lecz którego okoliczności ujawnił. Umarza się wobec niego postępowanie karne w ciągu 14 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie przeciwko tym sprawcom, których udział w przestępstwie świadek koronny ujawnił oraz przeciwko którym zeznawał.

Nie oznacza to jednak, iż świadek koronny może czuć się już zupełnie bezkarny. Umorzone postępowanie obligatoryjnie wznawia się, jeżeli w ciągu 5 lat od uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania świadek koronny popełnił nowe przestępstwo lub przestępstwo skarbowe działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego. Dodatkowo jeżeli świadek koronny, w ciągu 5 od uprawomocnienia się postępowania o umorzeniu postępowania popełnił nowe przestępstwo umyślne lub umyślne przestępstwo skarbowe, postępowanie to można wznowić.

Umorzenia postępowania nie stosuje się, jeśli świadek koronny w toku postępowania zeznał nieprawdę lub zataił prawdę co do istotnych okoliczności sprawy, albo odmówił zeznań przed sądem.