Ubezpieczenia służą ograniczeniu ryzyka związanego zarówno z prowadzeniem działalności gospodarczej jak i w życiu prywatnym. Należy więc postawić sobie proste pytanie czy zawsze wielokrotne zabezpieczenie tego samego ryzyka ma sens? Jakie wiążą się z tym konsekwencje?

Rozważania dotyczące problemu podwójnego ubezpieczenia na gruncie ubezpieczeń dobrowolnych należy rozpocząć od wskazania podziału ubezpieczeń przewidzianego w art. 805 § 2 kc. W tym przepisie ustawodawca wprowadza expriss verbis podział na ubezpieczenia majątkowe i osobowe. Rozróżnienie to ma zasadnicze znaczenia dla określenia skutków wielokrotnego ubezpieczenia lub nadubezpieczenia.

Zgodnie z brzmieniem art. 805 § 2 pkt. 1 przy ubezpieczeniu majątkowym zakład ubezpieczeń zobowiązuje się do wypłacenia określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku. Z brzmienia przytoczonego przepisu wynika, że odszkodowanie jest głównym, ale nie jedynym sposobem kompensacji szkody majątkowej przez zakład ubezpieczeń. Nie wdając się tutaj w dalsze dywagacje dotyczących innych form świadczenia ubezpieczyciela należy zwrócić uwagę na pojęcie szkody. Mimo że pojęcie to nie posiada na gruncie prawa polskiego definicji legalnej to w doktrynie zwykło się wyróżniać dwie formy szkody – damnum emergens i lucrum cessans. Pierwsza z nich dotyczy szkody rzeczywistej, natomiast druga odnosi się do utraconych korzyści. Przyjmuje się, że w przypadku ubezpieczenia majątkowego de facto pojęcie szkody zostaje ograniczone do damnum emergens, z zastrzeżeniem odrębności wynikających z ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, o czym będzie mowa w następnym artykule.

Wprawdzie art. 824¹ § 1 kc wprowadza wyjątek od ogólnej zasady imperatywnego charakteru norm regulujących umowę ubezpieczenia wyrażoną w art. 807 § 1 kc to należy zwrócić uwagę, że dotyczy on jedynie sytuacji w której przedmiot jest ubezpieczony powyżej wartości rynkowej jedynie u jednego ubezpieczyciela. Praktyka ubezpieczeniowa co do zasady nie zezwala na zawieranie umów ubezpieczenia na kwotę przewyższającą wartość rzeczy, przynajmniej w chwili zawierania umowy. Dlatego też dla nas dużo ciekawszą konstrukcją będzie ta przewidziana w art. 824¹ § 2 kc zgodnie z którym w przypadku kiedy rzecz jest ubezpieczona w więcej niż jednym zakładzie ubezpieczeniowym to w sytuacji, gdy sumy ubezpieczenia przewyższają wartość rzeczy łączne odszkodowanie będzie pokrywało szkodę w całości jednak nie zostanie wypłacona nadwyżka. Zakłady ubezpieczeniowe podzielą się kosztami odszkodowania w stosunku w jakim pozostawały ich sumy ubezpieczenia względem siebie.

Niepowiadomienie zakładu ubezpieczeń o równoczesnym odebraniu odszkodowania od innego ubezpieczyciela odszkodowania za tą samą rzecz może zostać zakwalifikowane jako przestępstwo określone w art. 286 kk (oszustwo) lub art. 298 kk (wyłudzenie odszkodowania).

W przypadku ubezpieczeń osobowych nie istnieją przepisy sankcjonujące zawarcie umów wielokrotnego ubezpieczenia na kształt art. 824¹ kc. W związku z tym, na gruncie obecnie obowiązujących regulacji nie ma przeszkód w odebraniu świadczeń od więcej niż jednego zakładu ubezpieczeń.