Prawo do kontroli nad własnym zdrowiem reprodukcyjnym i integralnością cielesną są podstawowymi prawami człowieka. Nie zostały one jednak zagwarantowane romskim kobietom na Słowacji. Ich prawo do wyrażenia świadomej zgody na sterylizację, prawo do starannej i zrozumiałej informacji zdrowotnej, a także prawo do niedyskryminujących świadczeń zdrowotnych, zostały pogwałcone[1]. 8 listopada 2011 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka (dalej: ETPC) wydał orzeczenie w sprawie V.C. przeciwko Słowacji. Młoda kobieta pochodzenia romskiego twierdziła, iż padła ofiarą przymusowej sterylizacji w publicznym słowackim szpitalu.

Sterylizacja V.C. została wykonana 23 sierpnia 2000 r. w Prešovie we wschodniej Słowacji. Młoda kobieta była hospitalizowana w związku z urodzeniem drugiego dziecka w drodze cesarskiego cięcia. Skarżąca twierdziła, iż pod koniec porodu zapytano ją, czy chciałaby mieć więcej dzieci. Jednocześnie poinformowano ją, że gdyby podjęła taką decyzję, to ją lub dziecko czekałaby z pewnością śmierć. W bólach porodowych i pod wpływem strachu podpisała zgodę na sterylizację, nie rozumiejąc jednak, co ona oznacza. Nie miała też świadomości, że skutki sterylizacji są nieodwracalne. Ponadto, nie została poinformowana o alternatywnych metodach antykoncepcji. Według V.C. istotną kwestią przy sterylizacji było jej romskie pochodzenie, co wyraźnie zaznaczono w dokumentacji medycznej Skarżącej (Rząd wyjaśniał później, iż odwołanie się do pochodzenia romskiego było konieczne ze względu na wymóg specjalnej troski w stosunku do pacjentów romskich). Wskutek sterylizacji u Skarżącej pojawiły się symptomy fałszywej ciąży, była również leczona psychiatrycznie. Ze względu na bezpłodność została odrzucona przez społeczność romską oraz rozwiodła się z mężem. Władze szpitala argumentowały, że sterylizacja była przeprowadzona ze względów medycznych i za pełną oraz świadomą zgodą pacjentki. Rząd Słowacki podnosił z kolei, iż wszystkie kobiety na Słowacji korzystają z jednakowej opieki medycznej, również w zakresie zdrowia reproduktywnego. Po wyczerpaniu wszelkich środków krajowych (łącznie ze skargą konstytucyjną) V.C. wystąpiła ze skargą do ETPC.

            Skarżąca zarzuciła Państwu Słowackiemu przede wszystkim naruszenie Artykułu 3 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka (dalej: EKPC), który stanowi, iż nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu. Wyraża on jedną z najbardziej fundamentalnych wartości społeczeństwa demokratycznego i należy do kategorii praw niederogowalnych. Istotą Konwencji jest bowiem poszanowanie godności i wolności człowieka. Nieludzkie lub poniżające traktowanie musi jednak osiągnąć minimalny poziom dolegliwości, aby mieściło się w zakresie Artykułu 3. Minimum to jest uzależnione od wszystkich okoliczności sprawy, takich jak długość okresu zarzuconego traktowania, jego skutki fizyczne i psychiczne oraz w pewnych przypadkach płeć, wiek i stan zdrowia ofiary[2]. Brak zamiaru poniżenia ofiary nie musi oznaczać, że nie doszło do naruszenia dyskutowanego przepisu.

Sterylizacja stanowi niezwykle poważną ingerencję w zdrowie reprodukcyjne pacjentki. Ma wpływ na jej zdrowie fizyczne i psychiczne oraz życie emocjonalne, duchowe i rodzinne[3]. Wymaga ona pełnej i świadomej zgody kobiety (informed consent). Stanowią o tym chociażby Europejska Konwencja Bioetyczna (dalej: EKB), deklaracja Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) w sprawie popierania praw pacjenta w Europie czy też zalecenie ogólne nr 24 Komitetu ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet (CEDAW). Z wymienionych dokumentów jednoznacznie wynika, że wszelkie zabiegi medyczne mogą być przeprowadzane wyłącznie pod warunkiem wcześniej wyrażonej świadomej zgody. Wyjątkiem są sytuacje nagłe, kiedy nie można czekać z podjęciem leczenia a nie ma możliwości uzyskania wymaganej zgody[4].

Zdaniem Trybunału, podejście personelu medycznego do pacjentki było niezgodne z zasadami poszanowania godności i wolności człowieka oraz wymaganiem udzielenia świadomej zgody. Z materiałów sprawy nie wynikało, aby Skarżąca była w pełni poinformowana o stanie swojego zdrowia, proponowanej procedurze i rozwiązaniach alternatywnych[5]. Ponadto, udzielenie zgody w trakcie ciężkiego porodu uniemożliwiało swobodne podjęcie decyzji przez pacjentkę. ETPC zauważył również, że sterylizacja była dokonana we wczesnym stadium życia reprodukcyjnego pacjentki i pozbawiła ją całkowicie funkcji rozrodczej, pomimo iż zabieg nie był koniecznością z medycznego punktu widzenia.

Skarżąca podniosła również zarzut naruszenia przez Słowację Artykułu 8 Konwencji, który mówi o prawie każdego do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego, mieszkania i korespondencji. Ingerencja w rozmaite aspekty życia prywatnego i rodzinnego Skarżącej niewątpliwie miała miejsce. Trybunał uznał jednak, że ze względu na stwierdzenie naruszenia Artykułu 3, odrębne badanie naruszeń w aspekcie Artykułu 8 nie było konieczne.

Sprawa V.C. przeciwko Słowacji jest tylko jedną z szeregu spraw rozpatrywanych przez ETPC, które dotyczyły sterylizacji oraz segregacji kobiet romskich w szpitalach na Słowacji i w Czechach[6]. Z pewnością należą one do najbardziej drastycznych kwestii związanych z tą mniejszością[7]. Na skalę problemu wskazuje również fakt, że podobne sprawy są przedmiotem skarg do Komitetu ONZ ds. Likwidacji Dyskryminacji Kobiet (CEDAW). Wiele publikacji stanowi o tym, iż przymusowe sterylizacje kobiet romskich były powszechną praktyką w okresie reżimu komunistycznego w Czechosłowacji we wczesnych latach 70-tych XX wieku. Miały one rzekomo na celu kontrolę liczby ludności romskiej. We wnioskach raportu okresowego CEDAW na temat Słowacji za rok 2008, wyraził on zaniepokojenie informacjami od kobiet romskich, które poinformowały, iż były sterylizowane bez wcześniejszej i świadomej zgody. Z badań wynika również, iż w regionie Prešova 60% sterylizacji w latach 1986 - 1987 dotyczyło właśnie kobiet romskich.