W prawie cywilnym zobowiązań króluje zasada swobody umów – art. 353¹ kodeksu cywilnego. Dlatego, stosownie do art. 47 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego małżonkowie mogą na mocy umowy zawartej w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć, albo ustanowić rozdzielczość majątkową lub rozdzielczość majątkową z wyrównaniem dorobków. Celem takiej umowy jest wprowadzenie innych reguł niż przewiduje ustawodawca. Możliwość takiego działania uzasadnia się względami dobra rodziny oraz interesami małżonków.

Rozdzielność majątkowa, która może powstać na mocy umowy lub orzeczenia sądu, charakteryzuje się tym, że małżonkowie nie posiadają wspólnego majątku. Każdy z nich zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później w masie majątku osobistego, który jest zarządzany samodzielnie przez danego małżonka.

Intercyza – rozdzielność majątkowa

Należy pamiętać o podstawowym warunku, czyli o formie takiej umowy – musi być ona sporządzona w formie aktu notarialnego. Jak wynika z zasad ogólnych prawa cywilnego, strony umowy muszą mieć pełną zdolność do czynności prawnych oraz muszą być zgodne co do treści tej umowy – czyli zgodnie muszą oświadczać wolę ustanowienia rozdzielności majątkowej. Nie jest konieczny wymóg jednoczesnej obecności małżonków, gdyż prawo pozwala na zawarcie intercyzy przez osobę pełnomocnika. Pełnomocnictwo jednak powinno:

- być sporządzone w formie aktu notarialnego

- precyzyjnie określać strony umowy

- określać postanowienia umowy.

Umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową może być sporządzona zarówno przed zawarciem małżeństwa jak i w trakcie jego trwania. Jeśli owy ustrój majątkowy powstaje w trakcie trwania małżeństwa, to określony majątek wspólny przekształca się automatycznie we współwłasność ułamkową, według której udziały małżonków w majątku wspólnym ulegają zaliczaniu na rzecz ich majątków osobistych.

Zawarta umowa działa ex nunc – na przyszłość. Posiada ona cechy konstytutywności, gdyż zmienia lub tworzy obowiązując stosunek prawny między małżonkami. Również w tym wypadku obowiązuje zasada lex retro non agit – dlatego też postanowienia umowy nie mogą skutkować wstecz, nie mogą zmieniać zatem stosunków prawnych sprzed sporządzenia umowy. Intercyza obowiązuje od chwili zawarcia albo od dnia, który został wskazany przez strony.

Skuteczność intercyzy zależna jest również od momentu powstania konkretnych wierzytelności – nie działa ona wobec powstałych przed jej sporządzeniem. W przypadku wierzytelności powstałych po zawarciu umowy - przynosi ona stosowne skutki, gdy wierzyciel wiedział o jej zawarciu. Intercyza jest skuteczna względem osób trzecich, gdy zawarcie takiej umowy było wiadome tym osobom trzecim, w przeciwnym razie przyjmuje się istnienie wspólności ustawowej na płaszczyźnie działania z osobami trzecimi.

Jak niemal każdą umowę cywilnoprawną – umowę ustanawiającą można zmienić i rozwiązać w trakcie jej obowiązywania – takie rozwiązanie spowoduje powstanie ustroju ustawowego wspólności małżeńskiej. Drugi małżonek nie ma jednak żadnych uprawnień w formie sprzeciwu, które pozwalałyby przeciwdziałać konkretnym rozporządzeniom w majątku osobistym. Co więcej, nie może on również wymagać informowania o stanie majątku odrębnego swojego małżonka.

Należy również zwrócić uwagę na częste motywy ustanowienia takiego ustroju małżeńskiego – jest to zwykle odpowiedzialności za zobowiązania pieniężne, których nie ma możliwości spełnić. Wspomniane rozwiązanie często nie spowoduje uniknięcia takich kłopotów, gdyż za wspólne wydatki na zwykłe potrzeby małżonkowie odpowiadają solidarnie, czyli wierzyciel ma prawo zaspokojenia z majątku obydwojga małżonków. Z ważnych powodów sąd może jednak postanowić, że za zobowiązania zaciągnięte na potrzeby rodziny odpowiada tylko ten, kto je zaciągnął.

Rozdzielność majątkowa przymusowa

Powstaje ona na mocy orzeczenia sądu wskutek działania na mocy art. 52 k.r.o. - Każdy z małżonków może wystąpić do sądu z żądaniem ustanowienia rozdzielności majątkowej, ale tylko z ważnych powodów.