Prawo kanoniczne reguluje nie tylko sprawy związane z sakramentem małżeństwa. Kościół posiada również swoje prawo karne. To skomplikowana dziedzina prawa kościelnego, stąd też w tym artykule zostanie poruszona jedynie problematyka kar kościelnych.

Zgodnie z obecnie obowiązującym stanem prawnym (kan. 1312 § 1, n. 1-2 KPK 83), kary kościelne można podzielić na:

1. cenzury, czyli kary, których celem jest poprawa sprawcy;
2. kary ekspiacyjne, których celem jest zadośćuczynienie pokrzywdzonemu.
   
   

Rozwijając ten wątek należy zauważyć, że cenzurami są ekskomunika, interdykt oraz suspensa. Z kolei wśród kar ekspiacyjnych można wyróżnić (kan. 1336 § 1 KPK 83): zakaz lub nakaz przebywania na określonym miejscu lub terytorium; pozbawienie władzy, urzędu, zadania, prawa, przywileju, uprawnienia, łaski, tytułu, odznaczenia, nawet czysto honorowego; zakaz korzystania z władzy, urzędu, prawa przywileju, uprawnienia, łaski, tytułu, odznaczenia, nawet czysto honorowego lub zakaz korzystania z nich w określonym miejscu lub poza określonym miejscem; karne przeniesienie na inny urząd; wydalenie ze stanu duchownego. W niniejszym artykule zostaną omówione jedynie cenzury.

Pierwszą z kar o charakterze poprawczym jest ekskomunika. Jest to najcięższa z kar kościelnych (por. kann. 1318 i 1349 KPK 83). Jak przyznał J. Syryjczyk, „Dosięga ona katolików za szczególnie ciężkie przestępstwa i pozbawia dóbr, jakimi Kościół dysponuje do osiągnięcia zbawienia wiecznego oraz praw, które wierni posiadają w Kościele na mocy chrztu, a także sprowadza prawem wyraźnie określone skutki, które są nierozdzielne”[1].

Zgodnie z kan.1331 § 1 KPK 83, skutkami ekskomuniki są:

1. zakaz jakiegokolwiek udziału posługiwania w sprawowaniu Ofiary eucharystycznej lub w jakichkolwiek innych obrzędach kultu;
2. zakaz sprawowania sakramentów lub sakramentaliów i przyjmowania sakramentów;
3. zakaz sprawowania urzędów kościelnych lub posługi albo jakiegokolwiek innego zadania, bądź wykonywania aktów rządzenia.
   
   

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na jeszcze jedną bardzo ważną kwestię. Otóż zgodnie z prawem kanonicznym, kary dzielą się na latae sententiae (kary zaciągane na mocy samego prawa, „automatycznie” z chwilą popełnienia przestępstwa) oraz ferendae sententiae (kary wymierzalne). Powyższe skutki odnoszą się do ekskomuniki latae sententiae.

Z kolei skutkami ekskomuniki ferendae sententiae, a więc kary potwierdzonej skazującym lub deklaratywnym wyrokiem sądu kościelnego, są (kan. 1332 § 2 KPK 83):

1. usunięcie lub przerwanie czynności liturgicznej w przypadku ministerialnego uczestnictwa przestępcy w Eucharystii lub innych obrzędach kultu, chyba że byłaby poważna przyczyna usprawiedliwiająca dalsze kontynuowanie liturgii;
2. nieważne wykonywanie aktów władzy rządzenia, np. wydawanie dekretów;
3. zakaz korzystania z wcześniej udzielonych przywilejów;
4. zakaz otrzymywania godności, urzędów oraz jakichkolwiek zadań w Kościele;
5. pozbawienie wynagrodzenia z tytułu godności, urzędu lub zadań oraz pozbawienie pensji.
   
   

Kończąc rozważania na temat ekskomuniki należy zauważyć, iż kara ta może dotknąć zarówno duchownych, jak i świeckich.

Drugą z cenzur jest interdykt (kan. 1332 KPK 83). Historycznie rzecz ujmując kara ta wywodzi się z ekskomuniki[2]. Skutki zaciągnięcia interdyktu są podobne do skutków ekskomuniki.

Jeżeli interdykt ma charakter kary latae sententiae, wówczas jego skutkami są:

1. zakaz jakiegokolwiek udziału posługiwania w sprawowaniu Eucharystii lub w jakichkolwiek innych obrzędach kultu;
2. zakaz sprawowania sakramentów lub sakramentaliów i przyjmowania sakramentów.
   
   

Natomiast w przypadku interdyktu będącego karą ferendae sententiae skutkami omawianej cenzury jest nieważne wykonywanie aktów władzy rządzenia.

Podobnie jak ekskomunika interdykt jest karą, którą mogą być ukarani zarówno duchowni, jak również świeccy.

Trzecią i zarazem ostatnią z kar o charakterze poprawczym jest suspensa (kan. 1333 § 1-4 KPK 83). Na samym wstępie należy zaznaczyć, że kara ta może dotknąć jedynie duchownych. Ponadto, w przeciwieństwie do innych cenzur, suspensa ma charakter podzielny. Jak sama nazwa wskazuje, suspensa polega na czasowym zawieszeniu w wykonywaniu pewnych czynności. Zgodnie z kan. 1333 § 1 KPK 83, skutkami suspensy mogą być:

1. zakaz wykonywania wszystkich lub tylko niektórych aktów władzy święceń (np. zakaz sprawowania Eucharystii);
2. zakaz wykonywania wszystkich lub tylko niektórych aktów władzy rządzenia;
3. zakaz wykonywania wszystkich lub tylko niektórych uprawnień lub zadań, które wiążą się z urzędem.
   
   

Zgodnie z kan. 1333 § 2 KPK 83, ustawa lub nakaz mogą zawierać dyspozycję zakazującą suspendowanemu ważnego wykonywania aktów władzy rządzenia po otrzymaniu wyroku skazującego lub deklarującego.

W tym miejscu należy przytoczyć treść kan. 1333 § 3 KPK 83. Otóż w przepisie tym ustawodawca kościelny postanowił:

„Zakaz nigdy nie dotyczy:

1. urzędów lub władzy rządzenia, które nie podlegają władzy przełożonego ustanawiającego karę;
2. prawa do mieszkania, jeśli przestępca posiada je z racji urzędu;
3. prawa do zarządzania dobrami, które ewentualnie należą do urzędu zajmowanego przez suspendowanego, jeśli kara wiąże mocą samego prawa”.

Jak widać przepis ten precyzuje zakres suspensy.

Na koniec warto jeszcze zwrócić uwagę na kan. 1333 § 4 KPK 83. Zawiera on bowiem dyspozycję mówiącą, że suspensa zabraniająca pobierania dochodów, stypendium, pensji itp. zawiera również obowiązek zwrócenia wszystkiego co zostało przyjęte niezgodnie z prawem. Nie jest istotne czy pieniądze zostały przyjęte w dobrej czy też złej wierze.