Klauzule abuzywne są to pewne postanowienia, pojawiające się często we wzorcach umownych. Nierównomiernie rozkładają one ryzyko kontraktowe. O klauzulach abuzywnych stanowią przepisy art. 385^1-3 k.c. i dotyczą obrotu jednostronnie profesjonalnego: konsument – przedsiębiorca.

Przedsiębiorca jest autorem oferowanych nam warunków umowy. Zachodzi obawa, że może on ustanowić postanowienia korzystne dla niego, a krzywdzące konsumenta.

Trzy przesłanki abuzywności klauzuli:

Jeżeli te przesłanki są spełnione, to taka klauzula jest bezskuteczna ex lege (nie wiąże). Trzeba udowodnić te przesłanki, więc potrzebna jest kontrola:

1) Abstrakcyjna – ogólna.

Jest to postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Jest skutkiem implementacji dwóch dyrektyw UE i ustawy z 2000 roku o ochronie niektórych praw konsumentów oraz odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Postanowienie ocenia się samodzielnie, bez względu na to, czy zawarto stosunek zobowiązaniowy.

Pozew wnosi się do Sądu Okręgowego w Warszawie - sądu ochrony konkurencji i konsumentów. Uprawnienie do wytoczenia powództwa przysługuje potencjalnemu konsumentowi (kontrahentowi). Żądanie to uznanie danej klauzuli za niedozwoloną. Powództwo kierowane jest przeciw podmiotowi, który sporządził wzorzec umowny zawierający klauzulę abuzywną. Warunki materialno-prawne powództwa to zaistnienie przesłanek abuzywności, opisanych wcześniej. Orzeczenie stwierdzające abuzywność prowadzi do wpisania postanowienia do jawnego rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Z chwilą opublikowania klauzuli wyrok skutkuje wobec osób trzecich. Rozszerzona prawomocność nie działa jednak w stosunku do innych przedsiębiorców. Możliwe jest zawarcie ugody z innym przedsiębiorcą, żeby nie wykorzystywał danej klauzuli. Klauzule wpisuje się je z urzędu, na podstawie wyroków sądowych, przez UOKiK

2) Incydentalna.

Na tle konkretnego stosunku prawnego, wytacza się powództwo i sąd bada przesłanki. Sąd wydaje wyrok deklaratoryjny. Jeśli sąd uzna, że jest abuzywność, to powoduje to lukę w umowie i w ich miejsce wchodzą dyspozycyjne przepisy prawa. Czasami sąd korzysta z tzw. szarej listy klauzul abuzywność – implementacja dyrektywy UE – 16 klauzul. Czarna lista jest z kolei sporządzona przez UOKiK – klauzule zakazane. Wyrok ma skutek tylko do stron procesu (in concreto).

Art. 385³ KC (katalog otwarty, w razie wątpliwości, czy klauzula jest abuzywne) – lista klauzul podejrzanych o abuzywność – jako reguła interpretacyjna.

Art. 385³ k.c.:  W razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności:

1. wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie,
2. wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania,
3. wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony,
4. przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy,
5. zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta,
6. uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju,
7. uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie,
8. uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta,
9. przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy,
10. uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie,
11. przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową,
12. wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania,
13. przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy,
14. pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia,
15. zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia,
16. nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy,
17. nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego,
18. stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia,
19. przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia,
20. przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy,
21. uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności,
22. przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta,
23. wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.