Zasady odpowiedzialności mają za zadanie wyjaśnić sens społeczny i mechanizm działania przepisów według których odpowiedzialność za szkodę ponosi dany podmiot. W sferze czynów niedozwolonych możemy wyróżnić odpowiedzialność opartą na zasadzie winy i odpowiedzialność, która powstaje niezależnie od winy, jako sam skutek. Oprócz zasady winy występują więc zasada ryzyka i zasada słuszności, które pełnią rolę uzupełniającą. Obecnie podkreśla się, że istnieje także czwarta zasada odpowiedzialności- zasada odpowiedzialności absolutnej, której przykładem jest odpowiedzialność ubezpieczeniowa. Także ona stanowi odpowiedzialność za sam skutek. Różni się ona od zasady ryzyka i słuszności swoim gwarancyjnym charakterem i tym, że nie można jej wyłączyć.

Art. 415 k.c. brzmi: ”Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”. Pojęcie winy nie zostało zdefiniowane, ale doktryna przyjmuje, że na pojęcie winy składają się dwa elementy: obiektywny i subiektywny. Obiektywny to bezprawność działania lub zaniechania osoby odpowiedzialnej za działanie.  Istnieją okoliczności wyłączające bezprawność. Są to: obrona konieczna (czyli odparcie bezpośredniego i bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby), stan wyższej konieczności (oznaczającego odwrócenie bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego ze strony zwierzęcia lub rzeczy), dozwolona samopomoc (przewidziana w przypadkach określonych w ustawie), zgoda poszkodowanego i wykonywanie własnych praw podmiotowych. Subiektywny wiąże się z psychicznym nastawieniem sprawcy do czynu. Dla istnienia odpowiedzialności cywilnej stopień winy- jej umyślność bądź nieumyślność nie ma znaczenia. Przy odpowiedzialności na zasadzie winy poszkodowany musi udowodnić sprawcy winę, swoją szkodę i związek przyczynowy między nimi. Nie wszyscy sprawcy ponoszą winę. Wyłączenie winy (ekskulpacja) dotyczy osób niedojrzałych – poniżej 13 roku życia oraz osób niepoczytalnych. Odpowiedzialność na zasadzie winy jest przewidziana w następujących przepisach:

• art. 416 kodeksu cywilnego- odpowiedzialność osoby prawnej
• art. 417 kodeksu cywilnego- odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez władzę publiczną (tutaj występuje także zasada słuszności)
• art. 427 kodeksu cywilnego- wina w nadzorze
• art. 429 kodeksu cywilnego- wina w wyborze

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka  opiera się na założeniu, że osoba która posiada urządzenia wykorzystujące siły przyrody, które mogą powodować zagrożenie lub posługuje się dla realizacji swoich interesów podległymi jej osobami, powinna ponosić odpowiedzialność za szkody wynikłe dla innych osób, chociaż sama nie ponosiłaby winy.

Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka przewidziana jest w następujących przepisach:

• art. 430 kodeksu cywilnego - szkoda wyrządzona przez podwładnego
• art. 433 kodeksu cywilnego - wyrzucenie, wylanie, spadnięcie
• art. 434 kodeksu cywilnego - zawalenie się budynku
• art. 435 kodeksu cywilnego - odpowiedzialność prowadzącego przedsiębiorstwo lub zakład
• art. 436 kodeksu cywilnego - odpowiedzialność samoistnego posiadacza mechanicznego środka komunikacji

Przy odpowiedzialności na zasadzie ryzyka (art. 435- odpowiedzialność prowadzącego przedsiębiorstwo lub zakład, art. 436- odpowiedzialność samoistnego posiadacza mechanicznego środka komunikacji) sprawca może zwolnić się z odpowiedzialności jeżeli wykaże jedną z trzech przesłanek egzoneracyjnych: siła wyższa, wyłączna wina poszkodowanego, wyłączna wina osoby trzeciej, brak winy osoby, której zwierzchnik powierzył wykonanie czynności.

Odpowiedzialność na zasadzie słuszności polega na tym, że w danej sytuacji znani są sprawca i poszkodowany, ale sprawca nie ponosi winy. Chodzi tutaj o następujące sytuacje:

• art. 417 kodeksu cywilnego - odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez władzę publiczną
• art. 428 kodeksu cywilnego - odpowiedzialność w braku zobowiązanych do nadzoru
• art. 431 kodeksu cywilnego - szkoda wyrządzona przez zwierzęta

Warto zajrzeć do podanych wyżej przepisów, żeby wiedzieć jak samemu określić której zasadzie odpowiedzialności podlega dany czyn. Przyszłym prawnikom na pewno w zagadnieniach tej materii pomoże rozwiązywanie kazusów.

Reklama